Kreativnost

 

Kreativnost (stvaralaštvo) je pojam koji se u naučno- tehničkoj literaturi koristi na sličan način kao i u svakodnevnom jeziku za označavanje misaonih procesa kojima se dolazi do rješenja, ideja, umjetničkih oblika, teorija ili proizvoda koji su jedinstveni i novi.
Kreativnost je aktivnostje aktivnost koja daje nove, originalne proizvode, bilo u materijalnoj ili duhovnoj sferi, pri čemu se ti proizvodi ne mogu pripisati imitaciji već ranije postojećih proizvoda jer su od njih bitno drugačiji.Ti novi proizvodi, nastali kreativnim procesom, trebali bi bolje, uspješnije i racijonalnije udovoljavati individualnim i društvenim potrebama od ranije postojećih proizvoda.

Činioci koji utiču na kreativnost
Pojavljivanje kreativnosti određuje 4 osnovna činioca:
1. kreativni pojedinac, njegove intelektualne osobine i osobine ličnosti;
2. kreativni misaono proces;
3. kreativna situacija ili društveno okruženje
4. kreativni proizvod;

Kreativan pojedinac - osobine ličnosti
Kreativni pojedinci, koje posebno odlikuje stvaralačka produktivnost, imaju posebno izražene neke specifične osobine ličnosti, kao što su sledeće:
* fleksibilnost mišljenja i ponašanja
* čvrst osjećaj nezavisnosti ličnog mišljenja
* sposobnost podnošenja neodređenih ili nejasnih situacija
* spremnost da se prihvataju izazovi i svjesno preuzima rizik
* nekonvencionalnost stavova, načina mišljenja ili ličnog stila
* visok stepen samodiscipline i predanosti poslu ili preokupaciji
* unutrašnji osjećaj posebne važnosti onoga što je predmet preokupacije
* potreba da se sebe lično vidi/procjenjuje kao imaginativnu (maštovitu) i originalnu osobu

Većina spomenutih osobina pridonosi realizaciji kreativnih potencijala koji postoje u pojedincu.

Kreativni pojedinac - intelektualne osobine
Kreativnost je povezana sa intelektualnim osobinama pojedinca, njegovim znanjima i vještinama, te s načinom na koji je njegovo znanjestruktuirano i kako se ono koristi.Istraživanja pokazuju da se ljudi mogu naučiti kreativnom mišljenju, što može biti povezano s uklanjanjem prepreka kreativnom mišljenju, kao što su npr. različiti oblici misaonih stereotipa, kao i s usvajanjem kreativnih heurističkih tehnika, kao što su npr. analiza slučaja i istraživanje analogija kad se odnose na izuzetke iz uobičajenih pravila, zatim strukturiranjem poznatih ideja i znanja tako da izgledaju strane ili neobične itd.O odnosu između kreativnosti i intelektualnih osobina u literaturi se mogu naći ovi podaci:
- Visoka inteligencija nije nužna osobina kreativnih ljudi.
- Zadovoljavajući stepen inteligencije je potreban, ali ne i dovoljan uslov za kreativnost.
- Povezanost između različitih komponenata znanja koje je osoba usvojila (tj. načina na koji su znanja naučena) važna je za kreativnost.
- Mogućnost asociranja između što većeg broja komponenata znanja bitan je preduslov kreativnosti.
- Korisna kreativnost (koja daje vrijedne produkte) traži vrlo dobro znanje na području kreativnog rada.
- Kod rješavanja jednostavnijih problema važna je niska motorno - perceptivna rigidnost (karakterna crta koja se manifestuje odsustvom prilagodljivosti intelektualnih procesa i nemogućnošću prilagođavanja na nove situacije), te visoka intelektualna fluentnost.
- Kod rješavanja složenijih problema važne su korisne intelektualne metakomponente (tj. pravila i strategije) koje upravljaju mišljenjem i ponašanjem tokom kreativnog rješavanja problema.

Shvatanje kreativnosti

1. TRADICIONALNO

2. SAVREMENO
- Kreativni su samo nadareni i posebni pojedinci - Kreativna je većina ljudi, ali nekima je to samo potencijal
- Kreativnosti ima ili nema kod pojedinaca - Kreativnost je prisutna prema statističkoj raspodjeli
- Kreativna su samo vrhunska dostignuća - Kreativna su u pravilu sva nova i korisna dostignuća
- Kreativna su samo neka ekskluzivna područja - Kreativna su sva područja ljudskog djelovanja
- Kreativnost je mistična osobina ili svojstvo - Kreativnost je normalna psihološka funkcija ljudi
- Svrha kreativnosti je vrlo pragmatična - Kreativnost je namijenjena i samoostvarenju pojedinca
- Kreativci su "ariszokrati duha" i dio elite - Kreativnost je dio savremene demokratske kulture

Kreativna situacija ili društveno okruženje
Stvaralačko mišljenje javlja se u društvima u kojima postoji potreba za otkrićima, izumima, inovacijama, te umjetničkim i drugim kreativnim tvorevinama.Neka su istorijska razdoblja obilovala otkrićima i umjetničkim ostvarenjima: grčka civilizacija, renesansa, naučno - tehnička revolucija koja je počela krajem 19. vijeka i sve se više ubrzava.U drugim su istorijskim razdobljima otkrića potiskivana, tj. propisivani su dozvoljeni oblici stvaralačkog rada u mnogim područjima (npr. srednji vijek, radikalni komunizam).

Kreativni proizvod
Kreativnost nekog misaonog produkta vrednuje se na osnovu dva kriterija:

1. SUBJEKTIVNI KRITERIJ- rezultat kreativnog mišljenja je tvorevina koja je za subjekta mišljenja potpuno nova kreacija.
2. NORMATIVNI KRITERIJ - rezultat kreativnog mošljenja je tvorevina koja je potpuno nova kreacija u društvu (nauci, umjetnosti ili industriji), te društveno vrijedna i korisna.

Prepreke kreativnom mišljenju
Većina prepreka kreativnom mišljenju proizilazi iz tri područja:
1. Intelektualne osobine pojedinca vezane uz rigidnost mišljenja.
2. Osobine ličnosti pojedinca vezane uz rigidnost ponašanja.
3. Uslovi u okolini koji koče kreativnost, a postiču rigidno ponašanje.
RIGIDNOST označava poteškoće u promjeni usmjerenosti mišljenja, kao i u rješavanju problema na nove - različite načine.Rigidna osoba je nesposobna mijenjati strategiju rješavanja problema, kao i sagledavati probleme s različitih gledišta.Ponašanje takve osobe tokom rješavanja problema je nepromjenljivo i kruto.
Osobine osobe koje su povezane s rigidnošću: anksioznost i neurotizam, konvencionalnost i konformizam, stereotipnost i odsutnost spontanosti, regresija ili vraćanje na ranije oblike ponašanja, niska razina aspiracije ili motiva postignuća.
Uslovi u okolini koji koče kreativnost, a postiču rigidno ponašanje:
- zadaci koji usmjeravaju pojedinca da se fiksira na određenu metodu rješavanja
- postojanje izvora frustracije i stresora za vrijeme rješavanja problema
- činioci koji smanjuju intrinzičnu (unutrašnju) motivaciju za rješavanje problema.
- potenciranje negativnih posljedica mogućeg neuspjeha u rješavanju problema
- siromašno individualno iskustvo pojedinca na području rješavanja problema
- uvođenje nepotrebnih ograničenja, prepreka i distraktora u problemsku situaciju

Kreativni misaoni proces
Osobine kreativnog misaonog procesa posebno se ističu u nauci i umjetnosti, tj. u detaljima iz života naučnika i umjetnika, u opisima njihovog načina rada, te u osobinama njihovih misaonih kreacija.Neke od tih osobina navedene su u nastavku:
- Bogatstvo novih, inovativnih misaonih sadržaja i proizvoda (npr. životna djela izumitelja poput Edisona ili Tesle; naučnika poput Aristotela ili Ajnštajna; umjetnika poput Mocarta, Rodina ili Van Goga).
- Igra ili neozbiljnost u shvatanju važećih normi, standarda, stereotipova, kultova i kulture (npr. Semjuel Beket i teatar apsurda, Franc Kafka i njegova djela, Klod Mone i impresionizam, Endi Vorhol i pop-art)
- Autonomnost kreativnih ličnosti (Tesla, Verdi, Vels, Galilej)
- Veliki stvaralački potencijal i energija (Aristotel, Mikelanđelo, Gete, Bah, Hegel)
- Intelektualne sposobnosti i znanja (inteligencija, imaginacija, istraživačka sposobnost, inovatorstvo, sposobnost organizacije i upravljanja, stručno znanje).